شهر باستانی بیشابور که در ردیف بزرگ‌ترین شهرهای دوره ساسانی شناخته میشود در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال غرب کازرون و ۱۲۰ کیلومتری غرب شیراز، در حاشیه رودخانه شاپور و در کنار جاده شاهی که در زمان هخامنشیان، تخت جمشید را به شوش و در روزگار ساسانی به تیسفون متصل می کرد قراردارد.
این شهر به دستور شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی، به دنبال پیروزی شاپور بر والرین امپراطور روم در ناحیه ای خوش آب و هوا در مسیر استخر به تیسفون توسط يك معمار سوري بنام «اپساي» دبير از اهالی حران در سال ۲۶۶ میلادی طراحي و ساخته شد. این شهر در زمینی مستطیل شکل و به روش مهندسی یونانیان که توسط هیپوداموس ابداع شده بود بنا شده و دارای طرحی شطرنجی با چهار دروازه و دو خیابان اصلی عمود بر هم است که نقاط مختلف شهر را به یکدیگر مرتبط میساختند.
اپسای دبیر در کتیبه ای که به دو زبان پهلوی ساسانی و پارتی بر روی ستون های یادبود این شهر حک کرده است ضمن اشاره به تاریخ بنای شهر (مقارن با سال ۲۶۶ میلادی) عنوان نموده که به هزینه خویش پیکره ای از شاه را ساخته و شاه او را پاداش داده‌است.
این شهر از دو بخش تشكیل شده است، ارگ سلطنتی كه توسط یك حصار مستحكم محصور بوده و بناهای شاخص مذهبی و حكومتی دوره ساسانی مثل معبد آناهیتا ، تالار شاپور ، ایوان موزائیک و کاخ والرین را شامل می شود و قسمت عامه نشین شهر که بخش و سیعتر شهر را شامل می شود و در برگیرنده خانه های مسکونی ، اماکن عمومی مثل حمام ، کاروانسرا ، بازار و … می گردد و بیشترین آثار موجود در این بخش به دوره ی اسلامی تعلق دارد .با توجه به جهت قرار گیری شهر که شمال شرقی – جنوب غربی بوده است، ارگ سلطنتی در گوشه شرقی شهر قرار داشته و بر بالای کوه مجاور آن نیز قلعه عظیمی برای محافظت از آن بنا شده بود. مصالح اصلی بکار رفته در بناهای این شهر همانند دیگر آثار به جا مانده از دوران ساسانی شامل قلوه سنگ و ملات ساروج میباشد ولی در تعدادی از بناهای داخل ارگ مانند معبد آناهیتا و کاخ والرین، از سنگهای تراشیده شده بزرگ و یکسان که بوسیله بست به هم متصل شده اند استفاده شده که شباهت بسیار زیادی به بناهای زمان هخامنشی دارند.
تصویر ماهواره ای از شهر باستانی بیشابور
حصار ارگ سلطنتی
معبد آناهیتا
این بنا که مهم ترین و سالم ترین ساختمان به جا مانده از شهر بیشابور میباشد به صورت مکعبی با اضلاع حدود ۱۴ متر میباشد. دیوارهای این بنا با الهام از سبک معماری دوران هخامنشی با استفاده از قطعات سنگ حجاری شده بزرگی به صورت دوجداره که با استفاده از بست های آهنی به یکدیگر وصل شده اند ساخته شده است. بر روی بدنه دیوار شمالی معبد، بقایای دو مجسمه مانند گاو های سر ستون های هخامنشی نصب شده که به نظر میرسد نماد ویژه معبد است.
کف بنا حدود ۷ متر پایینتر از سطح زمین های اطراف قرار گرفته است تا آب رودخانه شاپور به درون آن سرازیر شود. آب این رود با استفاده از یک رشته قنات که هنوز تعدادی از چاه های آن به شکلی خطرناک و بدون هیچگونه علامت هشدار دهنده و یا ایمنی در محوطه شهر وجود دارند تامین میشده است. دور تا دور بنا را دالان هایی مسقف به طول ۲۲ و پهنای ۸۳/۱ متر فرا گرفته که به راحتی می توان دور آن چرخید. این دالانها که مسیر ورودی آب به معبد در آنها قرار دارد بوسیله ورودی های مستطیل شکلی در چهار طرف كه بلندی آنها ۵۷/۳ و پهنای آنها ۶۰/۱ متر است به فضای اصلی معبد راه دارند. از دالان جنوبی فقط برای ورود به صحن معبد و اجرای مراسم استفاده می شده است.
این بنا بدون سقف بوده و در زمان آبگیری آن در روزهای آفتابی، بازتاب نور خورشید توسط آب بر روی سنگهای سفید و صیقلی بنا جلوه ای زیبا را پدید می آورده است.
معبد آناهیتا
معبد آناهیتا
دیوار شمالی معبد آناهیتا
یکی از دالانهای ورودی آب دور معبد
تالار تشریفات
در جنوب شرقی معبد آناهیتا تالاری وسیع با مساحت حدود ۷۸۱ متر مربع قرار دارد که تالار تشریفات نامیده میشود. این تالار از چهار ایوان متقابل و متقارن به صورت چلیپا (صلیب) تشكیل شده و صحن مركزی آن مربعی به طول اضلاع ۲۳ متر میباشد. این بنا بدون هیچ ستونی به طور کامل مسقف بوده است و گمان میرود كه بر فراز آن گنبدی شلجمی شكل به بلندای ۲۵ متر قرار داشته است.
تالار تشریفات
تالار تشریفات
تالار تشریفات
ایوان موزائیك
در مجاورت تالار تشریفات محوطه دیگری معروف به ایوان موزائیک قرار گرفته است که کف آن را فرشی از موزائیک با طرح ونقشهای گیاهی وانسانی پوشانده بوده است. افزون بر آن تمامی تالار با گچ بری های بسیار زیبا و هنرمندانه از نقوش گل و گیاه و زنان زیبا تزیین شده بود. این ایوان دارای حیاط مستطیل شکلی به طول ۲۳ و عرض ۲۰ متر بوده وچنین به نظر می رسد که این کاخ جایگاه اختصاصی شاپور وحرمسرای او بوده است. قسمتهای زیادی از موزائیکهای کشف شده این تالار در موزه لوور پاریس و بخشی از آن در موزه ایران باستان قرار دارد.
ایوان موزائیك
ایوان موزائیك
نمونه تزئینات ایوان موزائیك
کاخ والریان
این بنا که در ضلع شمالی ارگ سلطنتی قرار دارد کاخی سنگی است که با استفاده از سنگ های تراشیده بزرگی به سبک دوره هخامنشی ساخته شده است. حفاری و کاوش این بنا ناتمام بوده و در حال حاضر تنها یک دیوار آن از زیر خاک بیرون آورده شده است به همین دلیل کاربری آن مشخص نشده است. گیرشمن این بنا را کاخی عنوان کرده که شاپور برای اسکان والریان، امپراطور شکست خورده روم در نظر گرفته است.
دیوار کاخ والریان
کوچه ای در شهر باستانی بیشابور
طاقچه ای در شهر باستانی بیشابور
قلعه دختر بیشابور
ستونهای یادبود بیشابور
این دو ستون تقریبا در مرکز شهر بیشابور و در محل تقاطع خیابانهای اصلی این شهر قرار دارند و سند تاریخی شهرسازی بیشابور از زبان اپسا، معمار سوری این شهر بر روی یکی از آنها به دو زبان پهلوی ساسانی و اشکانی نوشته شده است. اپسا در این سند اشاره میکند که به هزینه خویش پیکره ای از شاه را ساخته و شاه او را پاداش داده است. احتمالا مجسمه شاپور بر روی پایه ای در مجاورت این دو ستون قرار داده شده بود.
گروهی از باستان شناسان کاربری دیگر این محل را به عنوان جایگاهی برای نذورات ذکر کرده اند.
ستونهای یادبود بیشابور
ستونهای یادبود بیشابور
سند تاریخی نوشته شده بر روی ستونهای یادبود بیشابور (عکس از ویکی پدیا)
ترجمه متن نوشته شده بر روی ستونهای یادبود بیشابور (عکس از ویکی پدیا)
+ نوشته شده در جمعه بیست و نهم مرداد ۱۳۸۹ ساعت ۷:۵ ب.ظ توسط نادرالحکما دواساز
