دشت "پُشت پَر" (بُزپَز یا بسپر) با ارتفاع ۱۱۰۰ تا ۱۱۵۰ متر از سطح دریا در شمال شرق شهر تنگ ارم از توابع شهرستان دشتستان در استان بوشهر و در بین دو رشته کوه کم ارتفاع از سلسله جبال زاگرس جنوبی واقع شده است. این دشت تا پیش از سال ۱۳۵۷ فاقد سکنه دائمی بوده و تنها طوایفی از ایل قشقایی در فصول سرد سال به جهت قشلاق و استفاده از مراتع سرسبز منطقه در آن مستقر میشدند ولی در حال حاضر به سبب یکجا نشینی تعدادی از این گروه، چند روستا در منطقه به وجود آمده و کشاورزی هم در این منطقه رونق گرفته است.

با توجه به شواهد و بقایای مخروبه بناهای باقیمانده در این منطقه، در این دشت شهری بزرگ با معماری خاص زمان ساسانیان قرار داشته و احتمالا با شهرهای واقع در مسیر فیروزآباد به بیشابور در ارتباط بوده است. در حال حاضر در این منطقه چند بنای باستانی قابل ذکر و تشخیص است که از میان آنها میتوان به کوشک منتسب به اردشیر ساسانی و مقبره گور دختر اشاره کرد. این منطقه و بناهای باستانی آن به علت نبود جاده و راه دسترسی و همچنین ساکنان دائمی، برای مدتی طولانی ناشناخته بود و تنها از حدود ۵۰ سال پیش توسط دانشمندان باستان شناس به دنیا معرفی شد.

پروفسور ريچارد نلسون فراي که در سال ۱۹۴۸ (۱۳۲۷ هجري خورشيدي) از ناحيه سرمشهد ديدن کرد نخستين فردی بود که با توجه به گفته افراد محلی به وجود چند اثر باستانی در دشت پشت پر اشاره کرد اما نتوانست آن منطقه را ببيند. پس از آن در سال ۱۹۵۰ (۱۳۲۹ هجري خورشيدي) پروفسور والتر برنوهنينگ که به همراه محمدتقي مصطفوي به سر مشهد رفته بود نیز از اهالي سر مشهد شنيد که در نزديکي آنجا يکي دو اثر باستاني وجود دارد اما آنها هم نتوانستند از آن آثار ديدن کنند و به بازگويي آنچه شنيده بودند بسنده کردند تا آنکه در سال ۱۹۶۰ (۱۳۳۹ هجري خورشيدي) پروفسور لوئي واندنبرگ بلژيکي موفق به دیدن بنای گور دختر گشته و در تحقيقي بسيار ارزنده درباره شيوه ساختماني و تاريخ تقريبي مقبره، آن را به يکي از شاهان اولیه هخامنشي منسوب نمود.

موقعیت مکانی دشت پشت پر

در حال حاضر دو مسیر برای دسترسی به این منطقه در دسترس است. راه اصلی این منطقه یک کیلومتر بعد از خروج از شهر تنگ ارم در مسیر جاده این شهر به بوشکان وفراشبند از سمت چپ جدا شده و با عبور از چند روستا و گردنه ای پر پیچ و خم به نام گردنه تخته به ارتفاع ۱۳۱۵ متر از سطح دریا وارد دشت پشت پر میشود. اندکی پس از ورود به دشت و پس از طی ۲۷ کیلومتر در این جاده یک سه راهی قرار دارد که مسیر سمت راست به سر مشهد و سمت چپ وارد دشت پشت پر میشود. بنای گور دختر در فاصله ۳۰۰ متری سمت چپ جاده و حدودا ۳۷.۵ کیلومتر پس از ورود به این جاده واقع شده است. جاده دیگر از منطقه سر مشهد در نزدیکی شهر بالاده در استان فارس به این منطقه وارد میشود. این جاده که از چهار کیلومتری روستای سرمشهد به سمت بالاده در سمت راست (جنوب) شروع میشود، پس از طی حدود ۱۵ کیلومتر و عبور از کنار بقایای شهری باستانی، در نزدیکی روستای حسین آباد به یک سه راهی میرسد که مسیر خاکی سمت چپ به سوی شهر بالاده و منطقه جره و سمت راست به سمت گردنه گچ با ارتفاع ۱۲۳۵ متر از سطح دریا میرود. از این نقطه تا سه راهی مسیر تنگ ارم به دشت پشت پر حدود ۱۳ کیلومتر دیگر راه در پیش است. جالب است که بدانیم فاصله هوایی نقش برجسته سر مشهد با مقبره گور دختر کمتر از ۱۰ کیلومتر میباشد.

گور دختر

 ما هم تصمیم داشتیم تا پس از دیدن نقش برجسته سرمشهد از طریق مسیر گردنه گچ به دشت پشت پر برویم ولی با توجه به بارندگی شدید در زمان حضور در منطقه و اطلاع از در دست تعمیر بودن این جاده در بالای گردنه و کم رفت و آمد بودن آن، از این مسیر صرف نظر نموده و از مسیر جاده بالاده به نوژین و فراشبند و مسیری بیش از ۴ برابر مسیر اولیه خود را به تنگ ارم و سپس دشت پشت پر رساندیم.

گور دختر

 بنای گور دختر بسیار شبیه به بنای آرامگاه کورش کبیر است، به گونه ای که شاید بتوان آنرا مینیاتوری از آن و یا مدل و الگویی اولیه ای برای آن بنا نامید. زيرسازي اوليه اين بنا سکویی سنگي است که بر روی آن سه رديف سنگ به صورت پلکاني هر یک به ارتفاع ۳۴ سانتیمتر ايجاد شده است. پائين‌ترين ردیف که بر روي سکو قرار دارد ۵.۱۰ متر طول و ۴.۴۰ متر عرض دارد و در هر ردیف ۳۵ سانتیمتر از هر طرف از اندازه آن کم میشود تا آنکه بر روی بالاترین ردیف اطاقکی سنگی به ابعاد ۲.۹۵ متر طول و عرض ۲.۳۰ متر ساخته شده است. بیشترین ارتفاع اطاقک از بالاترین ردیف نیز ۳.۴۰ متر است. ابعاد داخلی اطاقک بنا ۲.۲۰ متر طول و ۱.۵۵ متر عرض و ارتفاع آن از کف تا سقف مسطح بنا ۲.۰۵ متر است.

گور دختر

اطاق اصلی بنا از ۲۱ قطعه سنگ بزرگ تراش خورده ساخته شده است (در منابع مختلف تعداد سنگها ۲۲ و ۲۴ ذکر شده است ولی من ۲۱عدد بیشتر ندیدم و البته نشمردم!!!) بدین ترتیب که دیوار سمت درگاه بنا (شمال غربی) از ۳ قطعه، سمت شمال شرقی از ۴ قطعه، سمت جنوب شرقی (پشت اطاقك) از ۶ قطعه و سمت جنوب غربی نیز از ۵ قطعه سنگ ساخته شده است. سقف بنا نیز از ۳ قطعه سنگ بزرگ ساخته شده است که به ترتیب از دو سنگ مسطح جهت پوشاندن فضای بالای اطاقک و یک نیم استوانه سنگی که بر روی آنها قرار گرفته است تشکیل شده است.  البته در سنگ مثلثی شکل بالای قسمت عقب بنا جای قطعه ای خالی است که با توجه به حالت تراش خورده قسمت مجاور آن احتمالا قطعه سنگ مربوط به آن شکسته و یا مفقود شده است که در این صورت تعداد سنگهای بنا ۲۲ عدد خواهد بود. به علت افتادن سنگ مثلثی بالای قسمت عقب بنا در گذشته مشخص شد که نیم استوانه سنگی بالای سقف بنا توخالی میباشد و با توجه به وجود فضای خالی مشابه در سقف بنای آرامگاه کورش، حدس زده میشود این فضاهای توخالی به منظور کاستن از وزن کلی بنا ایجاد شده و البته عده ای هم اعتقاد دارند که به عنوان فضایی مخفی، محل مقبره اصلی در این مکان است و یا آنرا به مقبره ملکه منتسب میکنند.

گور دختر

سنگهای این بنا بدون ملات و تنها به وسیله بستهای آهنی دم چلچله ای (مشابه با بنا های پاسارگاد و تخت جمشید) به هم متصل شده اند. درگاه بنا که در دیوار سمت شمال غربی قرار دارد به ابعاد ۷۰ در ۹۰ سانتیمتر در سنگ تحتانی دیوار تراشیده شده و فاقد درب میباشد. همچنین در کف اطاقک و نزدیک به دیوار انتهایی آن حوضچه گردی قرار دارد که کاربری آن نامعلوم است. در زیر سنگهای مثلثی شکل جلو و عقب بنا دو حفره مربع شکل به ابعاد تقریبی ۲۵ در ۲۵ سانتیمتر تراشیده شده است که در حال حاضر خالی است و احتمال داده میشود در گذشته محل قرار گرفتن کتیبه هایی بوده است.

حوضچه موجود در کف قسمت داخلی بنای گور دختر

در رابطه با کاربرد این بنا احتمالات متعددی مطرح میباشد. گروهی منجمله لوئي واندنبرگ بلژيکي آنرا مربوط به یکی از شاهان اولیه خاندان هخامنش (کورش اول یا چیش پش دوم) میدانند و عده ای نیز آنرا متعلق به فرد مونثی از نزدیکان کورش بزرگ از جمله مادر، همسر و یا دختر او میدانند که با توجه به شواهد موجود، فرضیه اول درست تر به نظر میرسد. با توجه به شجره نامه شاهاناولیه هخامنشی تا زمان کورش کبیر (هخامنش، چیش پش اول، کورش اول، چیش پش دوم، کورش دوم، کمبوجیه اول، کورش سوم- کبیر) و شباهت زیاد این بنا با مقبره کورش، فرضیه الگو برداری کورش از بنای مقبره یکی از اجدادش برای ساخت آرامگاهی باشکوه تر دور از ذهن به نظر نمی آید، خصوصا که بررسی های مربوط به تعیین عمر بناهای سنگی دوران هخامنشی از روی شکل و میزان استفاده از بستهای آهنی، عمر آنرا بیش از بنای آرامگاه کورش نشان میدهد.

مقایسه ارتفاع بنای گور دختر با قد عرفان (۱۷۰ سانتی متر)

این بنا در سال‌هاي ۱۳۸۰ الی ۸۲ توسط یک گروه به سرپرستی علي‌اکبر سرفراز مرمت و سنگهای افتاده آن مجددا در محل خود قرار گرفنتد.

  
+ نوشته شده در جمعه بیست و نهم دی ۱۳۹۱ ساعت ۶:۵۴ ب.ظ  توسط  نادرالحکما دواساز